16. Millennium Docs Against Gravity: Komputery i traktory

Recenzujemy kolejne filmu festiwalu Millennium Docs Against Gravity. Ostatnio widzieliśmy "Czy ufasz temu komputerowi?", "Co zrobisz, gdy świat stanie w ogniu?" oraz "Symfonię fabryki Ursus". Sprawdźcie nasze wrażenia. Recenzują Michał Walkiewicz, Marcin Stachowicz i Gabriel Krawczyk. 



Przez ciemne zwierciadło, rec. filmu "Czy ufasz temu komputerowi?"

Zapomnijcie o Skynecie, o morderczych androidach zgniatających stopami ludzkie czaszki, o mackowatych mątwach z Matrixa i beznamiętnym HALU 9000. Choć nowy dokument zatroskanego o ludzkość Chrisa Painea ("Who Killed Electric Car?") pełen jest kadrów i wspominek z kultowych filmów, ambicje reżysera sięgają znacznie głębiej. Kolejnym ponurym wizjom i przepowiedniom patronuje raczej Stanisław Lem: "większość technologii ma świetlisty awers, lecz życie dało im rewers – czarną rzeczywistość". 


Pytania są istotne. Niestety, jest też na nie późno: jeżeli maszyny stają się wydajniejsze od ludzi w zajęciach fizycznych oraz intelektualnych, co powstrzyma je przed całkowitą aneksją rynku pracy? Czy fakt, że wnioskując z mimiki oraz języka ciała, będą w stanie nazwać i opisać nasze emocje, sprawi, że kiedykolwiek nauczą się empatii? Skoro procesy adaptacyjne, którym podlegają, nie są przez naukowców do końca zrozumiane, czy nie należałoby w imię światowego pokoju wyciągnąć wtyczki? Albo konkretniej: czy zautomatyzowane drony powinny posiadać system detekcji oraz identyfikacji celów, co kojarzy się już nawet nie z "Terminatorem", a z rozbuchanym finałem "Kapitana Ameryki: Zimowego żołnierza"? 

Na te retoryczne w gruncie rzeczy pytania reżyser odpowiada, korzystając z wiedzy i doświadczenia armii fachowców: specjalistów od robotyki, wykładowców uniwersyteckich, badaczy sztucznej inteligencji, ale też popkulturowych profetów. I tak, Elon Musk przekonuje, że destrukcja odbędzie się poza kwestiami jakiejkolwiek moralności, Jonathan Nolan porównuje wizję z "Westworld" do świata za oknem, Bóg nauk transhumanistycznych Raymond Kurzweil zapewnia, że przyszłość może być odwołana, zaś wszystkich godzi ponury facet ze Stanford, przykładający do inteligentnych maszyn definicję psychopatii. Bowiem zarówno w optyce bohaterów, jak i twórców filmu "niegodne zaufania" komputery do psychopaci doskonali: eliminujący wszystkie odstępstwa od algorytmu, zafiksowani na poszukiwaniu najkrótszej drogi do celu oraz ciągłym optymalizowaniu wydajności.

Całą recenzję Michała Walkiewicza można przeczytać TUTAJ.





Mardi Gras blues, rec. filmu "Co zrobisz, gdy świat stanie w ogniu?"

Nie mogę się zdecydować: Roberto Minervini to bard wykluczonych czy zwyczajny kabotyn? Wielkie czarno-białe zdjęcia, setki zbliżeń, poetyka bliska cinéma-vérité, brak muzyki i narracji pozakadrowej. Przeskalowanie estetyczne, tak jakby reżyser cały czas szeptał nam do ucha: "Patrzcie, OTO STAŁ SIĘ FILM". Z drugiej strony jest w tym jakieś smutne piękno. I wysoki poziom szacunku: skoro opowiadam o ludziach skrzywdzonych i wchodzę z butami w ich prywatność, to chcę dla nich najlepszego z możliwych obrazów. Najpiękniejszego. Chcę poezji wciskającej się między nieoheblowaną prozę. 


Dochodzi do tego fakt, że Minervini, zupełnie dosłownie, jest w swoim filmie gościem – to Włoch w USA, esteta włóczący się po przeoranym rasizmem i doświadczeniami niewolnictwa amerykańskim południu, obcy rozmywający własną obecność w wielokulturowym, eklektycznym tyglu. Kieruje kamerę na Afroamerykanów z tak zwanych złych dzielnic Nowego Orleanu, wybiera życiorysy maksymalnie przetrącone, odbijające jak w soczewce prawdę o rasowo-klasowym-płciowym splocie, który wyznacza społeczną hierarchię ciał wewnątrz najlepszego kraju świata. Wykluczenie przechodzi tutaj z pokolenia na pokolenie, strach i niepewność – jak mówią bohaterowie filmu – wysysa się z mlekiem matki, koduje w spiralach DNA. Judy Hill – właścicielka baru – nie tylko próbuje wiązać koniec z końcem i opłacić rosnący czynsz w gentryfikującej się dzielnicy, ale służy wsparciem i radę całej lokalnej społeczności. Na przypominających sesje terapeutyczne spotkaniach czarni – młodzi i starzy – dzielą się własnym wstydem, bólem, poniżeniem, traumą związaną tak z historią, jak i z dniem codziennym. Dwóch małoletnich braci – Ronaldo i Titus – szwęda się po dzielnicy i testuje granice własnego bezpieczeństwa, bo matka zabrania im wychodzić z domu po dziewiętnastej. Na kwadracie rządzi przemoc, a czasami kulkę przywieje w stronę bawiącej się dzieciarni, trzeba być czujnym i zapamiętać żelazne matczyne reguły. Grupa starszych mężczyzn odtwarza miejscowe tradycje, śpiewa bluesa o wspólnocie indiańsko-afrykańskiej, szyje stroje na Mardi Gras w zapadłym garażu. Wszyscy oni – kobiety, starcy i dzieci – cała ta odwieczna plebejska mikrokultura, wytwarza kolejne formy poezji. Tam blues żyje i wciąż krąży lokalnym krwiobiegiem. 

Całą recenzję Marcina Stachowicza można przeczytać TUTAJ. 




Wywoływanie duchów, rec. filmu "Symfonia fabryki Ursus", reż. Jaśmina Wójcik

Zaczyna się grzecznie – od starczych twarzy w kadrze i ich urywanych wspomnień w głośnikach. To byli robotnicy warszawskiej fabryki Ursus. Niegdyś ikona polskiego przemysłu, dziś stała się synonimem transformacyjnych zmian i zrównanym z ziemią symbolem upadłej klasy robotniczej. O jednym z największych zakładów produkcji traktorów w Europie emeryci mówią w żołnierskich zdaniach. Wylewne emocje zostają zastąpione garścią chlubnych statystyk. Poorane zmarszczkami, ogorzałe oblicza emerytów komunikują więcej niż tysiąc słów. Energia ich ruchów każe wyobrażać sobie, ile procent normy byli w stanie dawniej osiągnąć. Pojedyncze komunikaty wielu osób składają się na samouzupełniającą się, na poły smutną, opartą na wzajemnej więzi, kolektywną opowieść z innej epoki. Poezji w niej jak na lekarstwo.


Nie mija chwila i przenosimy się do filmu Xaviera Dolana: twarz w kadrze gwałtownie się oddala, kadr nabiera blasku, kamera dostosowuje rytm do ruchów starego pracownika, wyłuskując go z tłumu, by zaraz spojrzeć na niego z dalekiego nieba – jak na owadzią pracownicę kierującą się w stronę fabrycznego mrowiska. To tutaj, bo gdzieżby indziej, odbędzie się spirytystyczny seans. Przeszłość na chwilę odżyje. Stęsknieni za dziełem życia robotnicy wkroczą w – częściowo już nieistniejącą – topografię fabryki i na nowo odegrają zestaw gestów i tytułową symulację przemysłowych dźwięków. Zrobią to bez rekwizytów, na scenie z ruin. Starzy "Stalkerzy" zwiedzą polski Czarnobyl. Z kadrów zaiskrzy absurdalna poezja, a z głośników zacznie się sączyć dźwiękowy performance złożony z rytmicznego elektro-ambientu i nabierających energii głosów byłych przodowników pracy. Przy tym akompaniamencie duchy zostaną przywołane: kolorowe traktory Ursusa raz jeszcze włączą zapłon i wykonają choreografię, jakiej jeszcze nie było. Chocholi taniec? Raczej rytualne odzyskanie własnej podmiotowości!

Gdybym miał pójść na łatwiznę i opisać sumę podobieństw, na które składa się 61-minutowa "Symfonia fabryki Ursus", zacząłbym od twórczości Tony'ego Gatlifa. To łatwy strzał: jak w "Vengo" czy "Exils", u polskiej artystki i animatorki Jaśminy Wójcik i Dominika Strycharskiego (muzycznego mózgu przedsięwzięcia), dźwięk kształtuje coś w rodzaju eksperymentalnej, autorskiej frazeologii i stanowi odbicie wnętrz stęsknionych za przeszłością bohaterów. Druga, znacznie bliższa – kto wie, czy nie chlubniejsza – konotacja to dokumenty kreacyjne Bogdana Dziworskiego. Pokrewna (choć znacznie lepiej reagująca na przebodźcowanie odbiorców) wizualna wrażliwość; porównywalna moc utrwalania nam w głowach obrazkowych kompozycji; to samo wyczucie wewnątrzkadrowego absurdu; ten sam wreszcie temat. Tak jak krótkometrażowe "Kilka opowieści o człowieku" i "Szapito", "Symfonia..." artystami czyni weteranów bezgranicznie kochających swoją pracę. Podobnie jak czynił to Dziworski, Wójcik (ze scenopisarską pomocą Igora Stokfiszewskiego) pasję bohaterów zamienia na ekranie w sztukę.

Całą recenzję Gabriela Krawczyka można przeczytać TUTAJ.